Anadolu iklim, yer şekilleri ve su kaynakları bakımından yerleşmeye oldukça elverişlidir. Bu nedenle Anadolu’da çok sayıda uygarlık yaşamıştır. Urartular, Hititler, Frigyalılar, Lidyalılar ve İyonyalılar Anadolu’da kurulmuş uygarlıkların başlıcalarıdır.
a) Hititler
Kızılırmak yayının iç kesiminde yaşamış olan Hititlerin başkenti Çorum yakınlarındaki Hattuşa’dır (Fotoğraf 3.6). Bu uygarlık tarımla uğraşmıştır. Tarım alanları, kral adına işlenmiştir. Hayvancılık da yapan Hititler, dokumacılık alanında da gelişmişlerdir. Ticaret ve el sanatları, bu uygarlığın diğer uğraşılarıdır.
Anal adı verilen yıllıkları tutarak tarih yazıcılığı başlatmışlardır. Evlilikleri sözleşmelere bağlayan Hititler, aile hukukunu geliştirmişlerdir. Bu uygarlık, Pankuş adını verdikleri bir meclis kurmuştur.
Hititler, çivi ve resim yazısını birlikte kullanmışlardır. Sanat alanında Mısır ve Mezopotamya’dan etkilenen bu uygarlıkta mimari, kaya oymacılığı, kabartma sanatları ve heykeltıraşlık gelişmiştir.
b) Frigyalılar
Frigyalılar, Kızılırmak yayının dış kısmından Afyonkarahisar’a kadar uzanan topraklarda yaşamışlardır. Başkentleri, Ankara yakınlarındaki Gordion olan (Fotoğraf 3.7)
Frigyalılar, tarıma elverişli alanlara yerleşmişler, tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Tarıma çok önem vermişler, tarımı korumak için bu alanla ilgili suçlara ağır cezalar uygulamışlardır.
Frigyalılar, önemli ticaret yolları üzerinde bulundukları için ticaretle de uğraşmışlardır. Bu uygarlık kuyumculuk, dokuma, kaya mimarisi ve müzik alanında ilerlemiştir. Frigyalıların işledikleri altınlar ve dokudukları kilimler, çevredeki uygarlıklar arasında da ün salmıştır.
c) Urartular
Urartular, Doğu Anadolu’da yaşamış bir uygarlıktır. Merkezi Van yakınlarındaki Tuşba olan bu uygarlık, geçimini tarım ve hayvancılıktan sağlamıştır. Sulama kanalları yapan Urartular, sulu tarım tekniğini uygulamışlardır. Sulama amaçlı barajlar yapmışlardır. Urartuların yapmış olduğu sulama kanalları günümüzde bile kullanılabilecek durumdadır.
Urartular, madencilik alanında ileri gitmiş bir uygarlıktı. Bu uygarlığın yaptığı madenî eşyalar, geniş bir pazar alanı bulmaktaydı.
Urartular, çivi yazısı kullanmaktaydılar. Taş işçiliğinde ileri bir düzeyde olan bu uygarlık, diğer uygarlıklardan da etkilenerek kaleler (Fotoğraf 3.8), kaya oymacılığı ve kabartma sanatıyla ilgili eserler yapmıştır.
ç) Lidyalılar
Lidyalılar, Ege kıyılarında yaşamış uygarlıklardandır. Ticaretle uğraşan bu uygarlık, Basra Körfezi ile Manisa yakınlarında yer alan ve Lidyalıların merkezi olan Sard’a kadar uzanan Kral Yolu’nu yapmıştır. Böylece doğu ile batı arasındaki ticareti başlatmışlardır. Lidyalılar, ilk madenî parayı kullanan uygarlıktır (Fotoğraf 3.9). Bu uygarlık kuyumculuk, mimari ve heykel alanlarında da gelişmiştir.
d) İyonyalılar
İyonyalılar, Ege kıyılarında kurulmuş uygarlıklardandır. Şehir devletleri hâlinde yaşamış olan bu uygarlığın başlıca şehir devletleri Efes, Milet ve Foça’dır. Bu şehirlerin kalıntıları günümüze kadar ulaşmıştır.
İyonyalılar, özellikle denizcilik ve ticaret bakımından gelişmişlerdir. Eğitim, kültür ve felsefe bakımından gelişmiş olan bu uygarlık, birçok koloni kurmuştur. Bu uygarlığın bilime katkıları büyük olmuştur. Tıp alanında Hipokrat, tarih alanında Heredot, felsefe alanında Romen Diyojen, matematik alanında Pisagor, bu uygarlığın yetiştirdiği bilim insanlarıdır.
İyonyalılar, mimari alanda da gelişmiş bir uygarlıktır. Tiyatro ve tapınaklarından (Fotoğraf 3.10) bir kısmının kalıntıları günümüze kadar varlığını korumuştur.
