Nüfus, belirli bir zamanda ve sınırları belirli bir alanda yaşayan insan sayısıdır. Ülkelerin yönetimi bakımından gerek üretim gerek askerî güç için gerekli olan insan sayısı ancak nüfus sayımlarıyla (Fotoğraf 2.1) tespit edilebilmektedir.
Nüfusun miktarı kadar nüfusun özellikleri de ülke yönetimi bakımından önem taşımaktadır. Bu nedenle nüfus sayımlarında nüfusun cinsiyet, yaş, eğitim, çalıştığı iş kolu ve yaşadığı yer belirlenmektedir. Nüfusun niteliklerini oluşturan bu özellikler sayesinde ülkeler daha sağlıklı kalkınma ve ekonomik politikaları uygulayabilmektedirler.
İnsanlık tarihinin ilk dönemlerinden itibaren nüfus her zaman önem taşımıştır. Bir topluluk ya da ülkede kaç kişinin yaşadığı, bu insanların yaşları ve cinsiyetleri gibi özellikler, yönetim açısından gerekli bilgilerdir. Bu nedenle belirli dönemlerde ihtiyaç doğrultusunda nüfus sayımları yapılmıştır.
Nüfus sayımları, de facto (dö fakto) ve de jure (dö jur) olmak üzere iki yöntemle yapılır. De facto yönteminde nüfus sayımının yapıldığı gün, insanlar hangi yerleşim biriminde bulunuyorsa oranın nüfusu olarak kayda geçmektedir. De jure yönteminde ise insanlar, ikamet ettikleri yerin nüfusu olarak kabul edilmektedir.
Nüfus sayımlarını amaçlarına göre iki döneme ayırabiliriz. Bunlardan birincisi 20. yüzyıl öncesi sayımlardır. Bu dönemdeki nüfus sayımlarının amacı askere alınacakların ve vergi yükümlülerinin sayısını belirlemektir.
20. yüzyıldan sonraki nüfus sayımlarının amaçları ise çeşitlenmiştir. Bunların başlıcaları ülkenin toplam nüfusunu, nüfus artış hızını, okuryazar durumunu, aktif nüfusu, işsizlik oranını, kır ve kent nüfusunu, göç durumunu belirlemek olarak sıralayabiliriz. Elde edilen bu verilere göre sağlık, eğitim, enerji, alt yapı, savunma vb. alanlar için gerekli yatırımlar planlanmakta ülkenin ekonomik koşullarına göre nüfus politikaları belirlenmektedir.
Nüfus, her şeyden önce ülkelerin üretici ve savunma gücüdür. Nüfusun fazla olması savunma ve üretici nüfus (Fotoğraf 2.2) anlamında olumlu bir durumdur. Üretimin, ticaretin ve vergi gelirlerinin artması; iş gücünün ucuzlaması da nüfusun fazla olmasının ülke açısından olumlu yönlerindendir. Aynı zamanda nüfusun çok olması; doğal kaynakların fazla tüketilmesi, kalkınma hızının düşmesi, kişi başına düşen gelirin azalması, nüfusa yönelik yatırımların artması, çevre sorunlarının yaşanması, ihracatın azalması ve göç olayının yaşanması gibi bir dizi soruna neden olmaktadır. Nüfusun az olması ise ekonomi ve savunma açısından ülkeleri olumsuz etkilemektedir.
