Orojenez (Dağ Oluşumu) Nedir?

Dış kuvvetleri oluşturan su, rüzgâr ve buzullar ile taşıdıkları materyalleri deniz ve okyanus tabanlarında biriktirerek bu alanlarda kalın tortul tabakalar oluşturmaktadır. Geniş alanlar kaplayan bu tortulanma alanlarına jeosenklinal denir. Örneğin Akdeniz ve Atlas Okyanusu birer jeosenklinal alandır.

Birbirine doğru hareket eden levhalar arasında sıkışan tortul tabakalar yükselerek dağ sıralarını oluşturmaktadır (Şekil 1.7). Orojenezle dağların oluşumu kırık ve kıvrım olmak üzere iki şekilde gerçekleşmektedir. Bazı yerlerde ise kıvrımlı ve kırıklı yapılar iç içe gelişir.

Şekil 1.7 Hint levhası ile Avrasya levhasının çarpışması sonucu Himalayalar oluşmuştur.
Şekil 1.7 Hint levhası ile Avrasya levhasının çarpışması sonucu Himalayalar oluşmuştur.

Yanlardan sıkışan tortul tabakalar esnek bir yapıda ise kıvrılma gerçekleşir (Şekil 1.8). Bu olay sonucunda kıvrım dağları oluşur. Kıvrılan tabakaların yükselen kısımlarına antiklinal (Fotoğraf 1.6), çanaklaşan kısımlarına senklinal denir.

Şekil 1.8 Kıvrım dağlarının kesiti
Şekil 1.8 Kıvrım dağlarının kesiti
Fotoğraf 1.6 Kıvrılmış tabakalardan bir görünüm
Fotoğraf 1.6 Kıvrılmış tabakalardan bir görünüm

Yeryüzünün ilk kıvrım dağları Prekambriyen’de (ilkel zaman) meydana gelen Hüron kıvrımlarıdır. Paleozoik’te (Birinci Jeolojik Zaman) meydana gelen dağ oluşumları Kaledonien ve Hersinyen kıvrımları olarak adlandırılır. Kaledonien dağlarının günümüze kadar varlığını korumuş örneklerine Norveç ve İskoçya’da rastlanır.

Paleozoik’in sonlarına doğru gerçekleşen kıvrım hareketine ise Hersinyen kıvrımları denir. Rusya’daki Urallar ile ABD ve Kanada’daki Appalaşlar, bu dağların örnekleridir. En genç kıvrım dağlarının başlıca örnekleri ise Senozoikin Tersiyer Dönemi’nde (Üçüncü Jeolojik Zaman) meydana gelen Alp-Himalaya dağlar ile Kuzey Amerika’daki Kayalık Dağları ve Güney Amerika’daki And Dağları’dır (Fotoğraf 1.7). Bu dağların oluşumu günümüzde de devam etmektedir. Diğer bir deyimle Alp-Himalaya dağları hâlen yükselmektedir.

Fotoğraf 1.7 Himalayalar kıvrılmayla oluşmuş dağlardandır.
Fotoğraf 1.7 Himalayalar kıvrılmayla oluşmuş dağlardandır.

Levhalar arasında sıkışan tortul tabakalar sert bir yapıda ise tabakalar, belirli bir hat boyunca kırılır. Kırıklar boyunca tabakalar dikey ya da yatay yönde yer değiştirir (Şekil 1.9). Kırılma sonucunda yükselen kısımlara horst, çöken kısımlara graben denir. Horst alanları kırık dağları, grabenler ise çöküntü alanlarını oluşturur. Ege’nin kıyı kesiminde yer alan dağlar birer horst, dağlar arasındaki ovalar ise birer graben alanıdır.

Şekil 1.9 Kırık dağların oluşumu
Şekil 1.9 Kırık dağların oluşumu

Yorum yapın