Komşu bölgeler arasında basınç farkı varsa bu bölgeler arasında hava akımları gerçekleşir. Yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru gerçekleşen yatay hava akımına rüzgâr denir.
Rüzgârın hızı, kütlesinin hareket hızıdır. Bu hız, anemometre denilen aletlerle ölçülür; saniyede metre (m/sn) veya saatte kilometre (km/sa) olarak ifade edilir. Hızına göre rüzgâr esinti, sert rüzgâr, fırtına ve çok şiddetli fırtına gibi adlar almaktadır. Örneğin esintinin hızı saatte 1 5 km arasında değişirken fırtınanın saatteki hızı 62 74 km arasında değişmektedir. Fırtınalar denizlerde büyük dalgalar oluşturmakta, karalarda ağaçları kökünden sökebilmektedir (Fotoğraf 1.5.10).
Rüzgârın hızını etkileyen en önemli etmen basınç farkıdır (basınç gradyanı). Basınç merkezleri arasındaki basınç farkı ne kadar fazla ise rüzgârın hızı da o kadar fazla olur.
Rüzgârın hızını etkileyen etmenlerden biri de basınç merkezleri arasındaki uzaklıktır. Bu mesafe arttıkça rüzgârın hızı azalır. Örneğin şekildeki izobar haritasında rüzgârın hızı en fazla olanından en az olanına doğru sıralanışı b, a ve c şeklindedir (Şekil 1.5.10).
Yer şekilleri de rüzgârın hızını önemli ölçüde etkilemektedir. Engebenin fazla olduğu yerlerde engebeye çarpan rüzgârın hızı azalır. Buna karşın engebenin bulunmadığı düz alanlarda, deniz yüzeyinde ve troposferin üst kısımlarında rüzgârın hızı fazladır. Rüzgâr yer şekillerinden dolayı bazen dar bir koridora girer. Böyle yerlerde rüzgârın hızı artmaktadır. Örneğin vadi ve sıradağlar arasında kanalize olan rüzgârların hızı fazladır. Rüzgârın hızını etkileyen etmenlerden biri de yere sürtünmedir. Yere sürtünme rüzgârın hızını azaltan bir etmendir.
Rüzgârın hızını etkileyen etmenlerden biri de Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesine bağlı olarak rüzgârların sapmaya uğramasıdır. Bu sapmanın yönü Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de sola doğrudur (Şekil 1.5.11). Sapmaya uğrayan rüzgâr, basınç merkezleri arasındaki en kısa yolu izleyemez, yüksek basınç merkezinden alçak basınç merkezine ulaşıncaya kadar daha uzun bir yol izler ve hızı azalır.
Rüzgârın Yönü ve Frekansı
Rüzgârın bulunduğumuz yere doğru geldiği yöne rüzgâr yönü denir. Bu yön, coğrafi yönlerle ifade edilir.
Rüzgârın belirli zaman içindeki esme sayısına rüzgâr frekansı denir. Rüzgârın frekansı, yönlere göre değişmektedir. Bazı yerler, yıl boyunca her yönden birbirine yakın sayıda rüzgâr almaktadır. Bazı yerler ise belirli yönlerden daha çok rüzgâr almaktadır. Bir yörede rüzgârın en çok estiği yöne hâkim rüzgâr yönü denir (Şekil 1.5.12). Hâkim rüzgâr yönünü belirlemek için rüzgâr frekans gülleri çizilmektedir.
Hâkim rüzgâr yönünü, basınç merkezlerinin konumu ile yer şekilleri belirler. Özellikle sıradağlar ve vadiler, hâkim rüzgâr yönü üzerinde önemli rol oynar. Örneğin doğu batı doğrultusundaki dağlar arasında yer alan Manisa’da hâkim rüzgâr yönü doğu batıdır.
Yeryüzündeki rüzgârlar oluşum ve etki alanlarına göre üç gruba ayrılmaktadır: