Toprak Oluşumu
Toprak oluşumuna etkide bulunan etmenler iklim, organizmalar, yer şekilleri, ana materyal ve zamandır.
a- İklim
Toprak oluşumuna etki eden koşullardan biri sıcaklık ve yağıştır. Yağışın fazla ve düzenli olması, sıcaklığın yüksek olması kayaçların ayrışmasını dolayısıyla toprak oluşumunu hızlandırır.
Toprağın katmanları da iklim koşullarına göre biçimlenmektedir. Örneğin yağışlı yerlerde toprak yüzeyindeki kireç ve tuzlar alt katmanlara taşınır (Fotoğraf 1.153). Buna karşın kurak yerlerde buharlaşmadan dolayı suyun hareket yönü yukarılara doğru olduğundan kireç ve tuz birikimi yüzeyde gerçekleşir.
b- Organizmalar
Toprak oluşumuna bitki ve hayvanlar da etki eder. Bitkiler, yağışlarla düşen suyun toprağa sızmasını sağlar, kökleriyle toprağı tutarak erozyonu önler. Bitki kalıntıları toprağa karışarak humus oluşturur (Fotoğraf 1.154). Ayrıca bitkisel ve hayvansal canlıların atıkları ve öldükten sonra kalıntıları çürüyerek toprağa karışır, toprağın verimini artırır.
c- Yer Şekilleri
Yer şekilleri eğime bağlı olarak toprak oluşumunu doğrudan etkiler. Çok eğimli yerlerde toprak örtüsü oluşamaz (Fotoğraf 1.155). Düz alanlardaki toprak kalınlığı, eğimli arazilere göre daha fazladır.
Yer şekilleri, iklimi etkilediği için toprak oluşumuna dolaylı etkide bulunmaktadır. Bakı durumundan dolayı kuzey ve güney yamaçlardaki topraklar, farklı özellikler göstermektedir. Aynı şekilde dağların denizlere göre konumu da yağış ve nem bakımından farklı toprak tiplerinin oluşmasına neden olur.
Yükseklere çıkıldıkça sıcaklık azalır. Belirli bir yükseklikten sonra nem miktarı da azalmaktadır. Bu nedenle çok yüksek dağların yüksek kesimlerinde toprak oluşumu yavaştır. Ayrıca belirli bir yükseklikten sonra canlı türü de azaldığından bu tür yerlerdeki topraklar, organik madde bakımından fakirdir.
ç- Ana materyal
Toprağı meydana getiren ögelerden biri kayaçların ayrışmasıyla ortaya çıkan minerallerdir. Püskürük, tortul ve başkalaşım kayaçları oluşturan mineraller farklıdır. Dolayısıyla bu kayaçların çözünmesiyle ortaya çıkan mineraller, toprağın özelliğini etkilemektedir.
Örneğin kalker üzerinde oluşan topraklar, granit ve kum taşı üzerinde oluşan toprağa göre daha fazla mineral içermektedir.
d- Zaman
Toprak, belirli bir sürede meydana gelmektedir. Bu süre bazen binlerce yılı bulmaktadır. Toprağın kalın bir örtü oluşturabilmesi için daha uzun bir zaman gerekmektedir. Topraklar oluştuğu zamana göre genç, olgun ve yaşlı topraklar olarak sınıflandırılmaktadır.
Toprağın Katmanları
Toprak, horizon adı verilen katmanlardan oluşur (Şekil 1.26). Bu katmanlar incelendiğinde bölgenin iklimi, ana kayanın özellikleri ve topraktaki canlılar hakkında bilgi edinebiliriz. Normal gelişen bir toprak örtüsü dört ana katmandan oluşur. O (humus katmanı) katmanı, daha çok canlı kalıntılarından oluşan toprağın verimli kısmıdır.
A katmanı canlılık olaylarının yoğun olduğu kısımdır. Bitki köklerinin önemli bir kısmı, mikroorganizmalar ve solucan gibi canlılar daha çok bu katmanda bulunur. Bu katmandaki tuz ve kireç gibi materyaller, yağışlarla alt katmanlara taşındığı için A horizonuna yıkanma katmanı da denir. Üst katmanlardan yağışlarla taşınan kireç, tuz vb. materyaller B katmanında birikir. Bu nedenle B horizonu, birikme katmanı olarak da adlandırılır. Ana kayadan ayrışmış materyallerin yoğun olduğu katman C horizonu olarak adlandırılır. D katmanı ise ana kayadır.
