Türkiye’de Kıyı Şekilleri | Türkiye’de Kıyı Tipleri

a) Türkiye’de Kıyı Şekilleri

Türkiye, uzun bir kıyı şeridine sahiptir (8333 km). Bu nedenle kıyılarımızda çeşitli kıyı şekillerine rastlanmaktadır.

Ülkemizdeki kıyı şekillerinin oluşumuna etkileyen etmenler iki gruba ayrılır: Bunlardan biri iç diğeri dış kuvvetlerdir. Epirojenik olaylar, orojenez, volkanizma ve depremler kıyılarımızın ilk şeklini almasında etkili olmuştur. Kıyıların  bu  ilk  şeklinin değişmesi ve biçimlenmesi ise dış kuvvetlerin ürünüdür. Gelgit genliği az olduğundan dalga ve akıntılar, kıyılarımızın biçimlenmesinde en önemli etmenlerdir.

Dağların kıyıdan başladığı ve kıyıya paralel uzandığı yerlerde dalga aşındırmasıyla meydana gelen falezlere (Fotoğraf 1.95) yaygın olarak rastlanır. Bu tür şekillerin en çok olduğu yerler Akdeniz ve Karadeniz kıyılarıdır.

Dalga ve akıntıların sürüklediği kum ve çakılları kıyıdan açıklara doğru biriktirmesiyle oluşan kıyı oklarına (Fotoğraf 1.96) kıyı derinliğinin az olduğu yerlerde rastlanır.

Fethiye Ölüdeniz’deki kıyı oku, bu şekillerin tipik olanıdır. Kıyı oklarının bir koyun önünü kapatmasıyla meydana gelen lagünlerin (deniz kulağı) örnekleri Büyükçekmece (Fotoğraf 1.97), Küçükçekmece ve Durusu gölleridir.

Kıyılarımızda görülen yer şekillerinden biri de tombolodur. Saplı ada olarak da adlandırılan bu şekil, kıyıya yakın bir ada ile kıyı arasının dalga ve akıntıların sürüklediği materyallerle dolması sonucu oluşmaktadır. Ada iken yarımada hâline gelen bu yer şeklinin en tipik örnekleri Kapıdağı Yarımadası ve Sinop (Fotoğraf 1.98) şehrinin kurulmuş olduğu yarımadadır.

b) Türkiye’de Kıyı Tipleri

Türkiye’de görülen kıyı tiplerinin başlıcaları boyuna, enine, ria ve dalmaçya tipi kıyılardır.

Karadeniz ve Akdeniz’de dağlar kıyıya paralel uzanmaktadır. Falezlerin yaygın olduğu, girinti ve çıkıntının az olduğu bu kıyı tipi boyuna kıyılar olarak adlandırılır (Harita 1.14).

Akarsu vadilerinin deniz altında kalmasıyla oluşan ria kıyı tipinin ülkemizdeki örnekleri Güneybatı Ege (Fotoğraf 1.99), Çanakkale ve İstanbul boğazlarıdır.

Dağların kıyıya dik uzandığı Edremit ile Kuşadası arası, enine kıyı tipinin örneğidir (Fotoğraf 1.100). Bu kıyılarda girinti ve çıkıntı fazla olduğundan doğal liman sayısı fazladır.

Kıyıya paralel uzanan dağların çökmesiyle meydana gelen Dalmaçya kıyı tipinin ülkemizdeki örneği Finike ile Kaş (Fotoğraf 1.101) arasıdır.