Tarım, ülkemizdeki önemli sektörlerden biridir. İklim koşullarına bağlı olarak ülkemizde birçok tarım ürünü yetiştirilmektedir.
Türkiye’de tarımı etkileyen başlıca koşulları, doğal ve beşerî etmenler olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Doğal etmenlerin başlıcaları iklim, yer şekilleri ve toprak özellikleridir. Beşerî koşulları ise tarım teknikleri ve tarımı destekleyen kuruluşlar oluşturmaktadır.
Tarımsal üretim yapabilmenin koşullarından biri iklimin elverişli olmasıdır. Sıcaklığın düşük, yağışın yetersiz olduğu alanlar, tarıma elverişli değildir. Bu nedenle iklim koşullarının elverişli olduğu kıyı kesiminde tarım ürünü çeşidi ve tarımsal ürün üretimi fazladır.
Yer şekillerinin engebeli olduğu alanlarda tarım alanı dardır. Buna karşın düzlüklerin geniş yer kapladığı ovalar (Fotoğraf 2.65), yükseltisi fazla olmayan platolar ve vadi tabanları, tarıma en uygun yerlerdir.
Tarımı etkileyen etmenlerden biri de toprak özellikleridir. Verimli alüvyal topraklar, su dolaşımına olanak tanıyan geçirimli topraklar ve kalınlığı fazla olan topraklar tarıma daha elverişlidir.
Tarımsal üretimi etkileyen beşerî koşulların başında uygulanan tarım teknikleri gelmektedir. Gelişmiş teknolojinin uygulandığı ve modern yöntemlerle tarım yapılan yerlerde verim daha yüksektir. Geleneksel yöntemlerle tarımın yapıldığı yerlerde verim düşük, iklime bağlı olarak tarımsal üretim miktarında yıllara göre dalgalanmalar fazladır. Tarımsal üretimi etkileyen beşerî etmenlerin başlıcaları toprak bakımı, sulama, gübre kullanımı, tohum ıslahı, makineleşme, pazarlama ve tarımı destekleyen kuruluşlardır.
Toprakta su ve hava dolaşımını sağlamak ve bitkinin yetişmesini kolaylaştırmak için toprağın sürülmesi (Fotoğraf 2.66), büyük toprak parçalarının ufalanması gerekir.
Bitkinin temel ihtiyaçlarından biri de sudur. Yaz döneminde önemli bir kısmı kurak geçen ülkemizde birçok tarım ürünü için sulamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Sulama olanaklarının sınırlı olduğu yerlerde ise suya daha az ihtiyaç duyulan ürünler yetiştirilmekte ve tarım alanlarının bir bölümü nadasa bırakılmaktadır (Fotoğraf 2.67). Örneğin İç Anadolu’da yaz yağışları az olduğundan, buradaki tarım alanlarının önemli bir kısmında arpa, buğday ve mercimek üretilmekte, tarlalar iki yılda bir ekilmektedir. Ürün elde edilen yılı izleyen yılda tarlalar boş, yani nadasa bırakılmaktadır.
Buradaki üretim ise iklime bağlı olarak yıllara göre değişiklik göstermektedir. Buna karşın sulama yapılabilen alanlarda ekonomik değeri daha yüksek ürünler yetiştirilmekte, daha çok ürün elde edilmektedir. Güneydoğu Anadolu, Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerindeki tarım alanlarının önemli bir kısmında sulama yapılmakta ve yüksek verim elde edilmektedir. Ülkemizdeki tarım alanlarının su ihtiyacı, daha çok Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından yapılan baraj (Fotoğraf 2.68) ve göletlerden sağlanmaktadır.
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ve Konya Ovası Projesi (KOP) gibi çalışmalar sayesinde sulanabilen toprakların alanı genişlemektedir. Ancak ülkemizdeki bütün tarım alanları göz önüne alındığında, sulanan toprakların oranı, henüz istenilen düzeyde değildir.
Tarımsal verimi yükseltmenin yollarından biri de gübre kullanmaktır (Fotoğraf 2.69). Bitkiler, kökleriyle topraktan mineraller alarak büyür. Bunun sonucunda topraktaki mineraller azalır. Toprak tahlilleri sonucunda ve üretilen tarım ürünlerine uygun gübrelerin kullanılması tarımsal verimi artırmaktadır.
Tohum ıslahı da verimi artıran etmenlerdendir. Laboratuvarlarda farklı tohum cinslerinden daha erken yetişen ve daha çok verim elde edilen tohumlar elde edilmektedir. Bu tohumların kullanılmasıyla verim artırılmaktadır.
Tarımsal verimi etkileyen etmenlerden biri de zararlılarla mücadeledir. Bu amaçla çeşitli ilaçlar kullanılmaktadır.
Günümüzde, tarımsal üretimin her aşamasında kullanılabilen makineler üretilmiştir. Bu makinelerin kullanılması, üretim aşamalarını kısaltmakta ve tarımsal verimi artırmaktadır. Ancak ülkemizde makinelerin kullanılamayacağı çok engebeli alanlarda, daha çok insan ve hayvan gücünden yararlanılmaktadır.
Tarımı, doğrudan olmasa da dolaylı olarak etkileyen etmenler de bulunmaktadır. Pazarlama ve tarımla ilgili kuruluşlar bu etmenlerdendir.
Günümüzde çiftçilerin ürettikleri tarım ürünlerinin önemli bir kısmı pazarlara sunulmaktadır. Pazarlama koşulları, üretimi doğrudan etkilemektedir. Örneğin, her yıl iç ve dış pazarlarda alıcı bulan ürünlerin üretimi her geçen yıl artarken fiyatı değişen ürünlerin üretim miktarında dalgalanmalar gerçekleşmektedir. Devlet, üreticilerin bu fiyat dalgalanmalarından olumsuz yönde etkilenmemeleri için bazı ürünlere taban fiyat belirlemektedir.
Ülkemizde tarımı destekleyen çok sayıda kuruluş bulunmaktadır. Devlet Su İşleri (DSİ), Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK) ve Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) gibi kuruluşlar tarımsal verimi artırmaya yönelik çalışmalar yapan kuruluşlardır. Bunların yanı sıra çiftçilere kredi desteği veren bankalar tarımı dolaylı olarak etkileyen kuruluşlardır.
Ülkemizdeki tarım alanlarında tahıllar, sanayi bitkileri, sebzeler, meyveler ve süs bitkileri yetiştirilmektedir. Şimdi ülkemizde yetiştirilen başlıca tarım ürünlerini inceleyelim.
A. Tahıllar
Türkiye’deki tarım alanlarının önemli bir kısmı, tahıl tarımına ayrılmıştır (Grafik 2.15). Buğday, arpa, mısır ve çeltik ülkemizde yetiştirilen tahılların başlıcalarıdır.
B. Sanayi Bitkileri
Ülkemizde yetiştirilen tarım ürünlerinin bir kısmı, sanayide ham madde olarak kullanılmaktadır. Pamuk, tütün, şeker pancarı, haşhaş, kenevir, çay, ayçiçeği, soya fasulyesi, gül, anason, yer fıstığı ve zeytin bu ürünlerin başlıcalarıdır.
- Pamuk ve Tütün
- Şeker Pancarı, Haşhaş ve Kenevir
- Çay ve Ayçiçeği
- Soya Fasulyesi, Gül ve Anason
- Yer Fıstığı ve Zeytin
C. Baklagiller
Türkiye’de yetiştirilen baklagillerin başlıcaları nohut, fasulye, yeşil mercimek ve kırmızı mercimektir.
Ç. Meyveler
Türkiye, meyve çeşitliliği bakımından zengin bir ülkedir. Üzüm, elma, kayısı, incir, turunçgil, muz, fındık ve Antep fıstığı Türkiye’de yetiştirilen meyvelerin başlıcalarıdır.