Uluslararası Ticaret | Ticaretin Üç Temel Unsuru: Ham Madde, Üretim, Pazar

Kazanç amacıyla yürütülen alım satım etkinliği olarak tanımlanan ticaret, İlk Çağ’dan günümüze kadar süregelmiştir. Ticaretin üç temel unsuru ham madde, üretim ve pazardır. Günümüzde bunların her biriyle ilgili belirli bölgeler oluşmuştur. Şimdi bu bölgeleri inceleyelim.

1. Ham Madde Bölgeleri

Sanayileşmeyle artan üretim, aynı zamanda ham madde talebini artırmıştır. Bu da ham madde ticaretinde büyük bir gelişme sağlamıştır. Ham madde bölgelerinden elde edilen ürünler, sanayi bölgelerine ve tüketim merkezlerine taşınmaktadır. Buna bağlı olarak günümüzde çeşitli ham madde bölgeleri ortaya çıkmıştır.

Dünyadaki başlıca kömür üretim bölgeleri ABD, Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Çin, Avustralya, Hindistan, Almanya, Güney Afrika Cumhuriyeti ve Polonya’dır. Bu ülkelerden elde edilen kömürün bir kısmı bu ülkelerde tüketilirken bir kısmı da ihraç edilmektedir.

Günümüzde ekonomiye yön veren en önemli enerji kaynağı petroldür. Orta Doğu, Rusya, Kuzey  ve Güney Amerika ile Afrika, başlıca petrol bölgeleridir. Suudi Arabistan, Irak, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, İran, Libya, Cezayir, Nijerya, Rusya ve Endonezya petrol üretim merkezlerinin başlıcalarıdır (Harita 3.4).

Günümüzde kara, hava ve deniz yolu ulaşımı birinci derece petrole dayalıdır. Petrol üretimiyle ilgili yaşanan bir sorun, küresel ölçekte krizlere neden olmaktadır. Bu enerji kaynağı, hem sanayi ürünlerinin üretilmesinde hem de üretilenlerin pazar alanlarına ulaştırılmasında büyük önem taşımaktadır.

Günümüzdeki önemli enerji kaynaklarından biri de doğal gazdır. Boru hatlarıyla taşınabilme özelliğine sahip olan bu enerji kaynağının kullanımı büyük ölçüde artmıştır. Rusya, İran, Katar, Suudi Arabistan, ABD, Cezayir, Venezuela ve Nijerya doğal gaz rezervleri bakımından zengin ülkelerdir. Bu ülkelerde üretilen doğal gazın bir kısmı üretim bölgelerinde tüketilirken bir kısmı ihraç edilmektedir. Örneğin Avrupa kıtası, büyük ölçüde Rusya’dan gelen doğal gaza bağımlı hâle gelmiştir.

Dünya genelinde kullanılan enerji kaynaklarının %90’ına yakınını kömür, petrol ve doğal gaz oluşturmaktadır (Grafik 3.1).

Yeryüzünde çok çeşitli madenler bulunmaktadır. Bu madenlerin dağılış alanları da farklıdır. Örneğin demir üretiminde Çin, Brezilya, Avustralya, Rusya ve Hindistan ön sıralardadır. Bakır üretiminde Şili, Endonezya, ABD, Avustralya ve Peru; kalay üretiminde Çin, Endonezya ve Peru; krom üretiminde Güney Afrika Cumhuriyeti, Kazakistan ve Hindistan; altın üretiminde Güney Afrika, ABD, Avustralya ilk sıradadır. Bu ülkelerde üretilen bu madenlerin bir kısmı dünya ticaretine konu olmaktadır.

Yeryüzünde çeşitli tarım ürünleri yetiştirilmekte ve tarımsal üretim  alanları  geniş  bir  yer kaplamaktadır. Örneğin buğday üretiminde Çin, Hindistan, Endonezya ve Bangladeş; mısır üretiminde ABD, Çin ve Brezilya ilk  sıralarda yer alan ülkelerdir. Pamuk üretimi daha çok Çin, Hindistan, ABD ve Pakistan; kahve üretimi Brezilya, Vietnam ve Kolombiya; çay üretimi Çin ve Hindistan; kakao üretimi Fildişi Sahilleri, Gana ve Endonezya’da gerçekleştirilir.

Zeytin üretiminde İspanya; fındık (Fotoğraf 3.35), incir ve kayısı üretiminde ise Türkiye ilk sıralarda yer almaktadır. Bu ülkelerde üretilenlerin bir kısmı iç tüketim için kullanılırken bir kısmı da ihraç edilmektedir.

Dünyada balık bakımından zengin olan denizler (Fotoğraf 3.36) Japonya  ve  İzlanda ile Peru ve Şili açıklarıdır. Çin, Peru, Hindistan, ABD, Endonezya, Japonya ve Şili en fazla balık avlayan ülkelerdir.

Yeryüzünde yaygın olarak beslenen hayvanlardan biri koyundur. Çin, Hindistan, Avustralya, Sudan ve İran en fazla koyun besleyen ülkelerdir. Sığır besiciliğinde ise Hindistan, Brezilya, Çin, ABD ve Arjantin ilk sıralarda yer almaktadır.

Dünyadaki önemli ham maddelerden biri de ormanlardır (Harita 3.5). Rusya, Brezilya, Kanada, ABD, Çin ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti orman alanı en fazla olan ülkelerdir.

Yukarıdaki örneklerden de anlaşıldığı gibi yeryüzü enerji kaynakları, madenler ve tarımsal üretim bakımından çeşitli ham madde bölgelerinden oluşmaktadır. Bu ham maddeler, dünya ticaretinde önemli bir yere sahiptir.

2. Sanayi Ürünleri Üretim Bölgeleri

Sanayileşmiş ülkeler, gerek kendi ülkelerinden gerek ham madde üreten ülkelerden elde ettikleri ürünleri işleyerek pazarlara sunmaktadır. Yeryüzündeki başlıca sanayi ürünleri üretim alanları Kuzey Amerika, Batı Avrupa, Doğu ve Güneydoğu Asya ile Rusya ve Ukrayna’dır. Bu bölgelerde yer alan ülkelerden bir kısmı, aynı zamanda ham madde üretim alanlarıdır. Örneğin Rusya ve ABD ham madde bakımından zengin ülkelerdir.

Bu nedenle üretim için hem kendi kaynaklarını kullanmakta hem de diğer ülkelerden ham madde satın almaktadır. Buna karşın sanayi ürünleri üretim bölgelerinden biri olan Japonya, ham madde bakımından fakirdir. Bu nedenle üretim için gerekli olan ham maddenin önemli bir kısmını ithal etmektedir.

Yeryüzünde üretilen sanayi ürünleri çok çeşitlilik gösterir.  Sanayileşmiş   ülkeler de sanayinin birçok kolu gelişmiştir. Ancak bazı ürünlerin yoğun olarak üretildiği bölgeler vardır. Örneğin dünya demir üretiminde (Fotoğraf 3.37) Çin, Japonya, Rusya, ABD ve Almanya; çelik üretiminde ise Çin, Japonya, ABD, Rusya ve Güney Kore ilk sıralarda yer almaktadır.

Dünyadaki önemli sektörlerden biri otomotivdir. Otomotiv sanayisinin (Fotoğraf 3.38) başlıca  üretim bölgeleri Kuzey Amerika, Avrupa, Japonya ve Kore’dir. Bu bölgeler aynı zamanda otomotiv sanayisi için önemli pazar alanlarıdır. Çünkü sanayileşmiş ülkelerde gelir düzeyinin yüksek olmasına bağlı olarak otomotiv sanayisi ürünlerinin tüketimi fazladır.

Yeryüzündeki önemli ticari mallardan biri de ilaçtır (Fotoğraf 3.39). Çeşitli amaçlarla insanların  önemli bir kısmı ilaç kullanmaktadır. Bu nedenle ilaç sektörü, dünyanın önemli sektörlerinden biridir. Almanya, İsviçre, Belçika, ABD, Fransa ve İngiltere bu sektördeki başlıca üretim alanlarıdır. Bu ülkelerde üretilen ürünler, dünyanın hemen her tarafına pazarlanmaktadır.

Dünyadaki önemli sektörlerden biri de tekstil ve hazır giyim sektörüdür. Bu sektör için yün ve deri gibi hayvansal ürünler ile pamuk, keten ve kenevir gibi tarımsal ürünler ham madde olarak kullanılmaktadır. Çin, Kore, Türkiye, İtalya ve ABD bu ürünlerin üretim ve ihracat bölgeleridir.

Çin, Hong Kong, ABD, Almanya, Güney Kore, Singapur ve Japonya elektrikli ve elektronik eşyaların başlıca üretim bölgeleridir. Bu ürünlerin de pazarı, başta gelişmiş ülkeler olmak üzere bütün dünyadır.

Deniz ulaşımı araçları üretiminde Güney Kore, Çin, Japonya, Almanya ve İngiltere; demir yolu taşıtları ve gereçleri üretiminde Çin, Almanya ve ABD başlıca üretim ve ihracat bölgeleridir.

3. Pazar Bölgeleri

Yukarıda belirttiğimiz ham madde ve sanayi ürünleri üretim bölgeleri aynı zamanda yeryüzünün en önemli pazar bölgeleridir. Özellikle sanayileşmiş ülkeler, hem üretim hem de tüketim bakımından büyük ticaret alanlarıdır. Örneğin Çin, Avrupa Birliği’ne üye ülkeler, ABD ve Japonya en fazla ihracat yapan ülkelerdir. Bu ülkeler, aynı zamanda dünya genelindeki ithalatta da ilk sıradadır.