Üretim, dağıtım ve tüketimi etkileyen beşerî etmenlerin başlıcaları nüfus, teknoloji, sermaye, ihtiyaçlar, tanıtım ve yönetim şeklidir.
a- Nüfus
Üretim, her şeyden önce insan etkinliğinin sonucudur. Bu anlamda insanın olmadığı yerde üretim, dağıtım ve tüketimden de söz edilemez.
Yeryüzü, nüfus miktarı bakımından farklı alanlardan oluşmaktadır. Güneydoğu Asya, Avrupa, Afrika ve Kuzey Amerika’nın doğusu yoğun nüfuslu yerlerdir. Nüfusun fazla olduğu yerlerde (Fotoğraf 2.46) tüketim fazla olduğundan bu alanlarda dağıtım da fazladır.
Nüfus, sanayi ürünleri üretim alanını da etkilemektedir. Bazı sanayi kuruluşlarının yer seçiminde tüketim merkezlerine yakınlık göz önünde bulundurulmaktadır.
Özellikle kısa süre içinde tüketilmesi gereken besin maddelerini işleyen fabrikalar, nüfusun yoğun olduğu alanlara kurulmaktadır. Bunların başında unlu ve sütlü ürünler ile et ürünleri gelmektedir. Ayrıca giysi ve ayakkabı üreten fabrikalar da nüfus yoğunluğunun fazla olduğu yerlere kurulmaktadır. Böylece üretilen ürünler, daha kısa sürede dağıtılmakta ve tüketilmektedir. Nüfus aynı zamanda üretim ve dağıtımı da etkilemektedir. Artan nüfusun ihtiyacını karşılamak için üretim, dolayısıyla dağıtım artmaktadır. Örneğin 2006 yılında ülkemizdeki buğday tüketimi 16,8 milyon ton iken bu değer 2015’te 20,1 milyon tona yükselmiştir. Buğday üretimi ise 2006 yılında 20 milyon ton iken bu değer 2015 yılında 22,6 milyon tona yükselmiştir. Üretim ve tüketimin artması bu ürünün dağıtımının da artmasına neden olmaktadır.
b- Teknoloji
Günümüzde teknoloji (Fotoğraf 2.47) üretim, dağıtım ve tüketimi etkileyen önemli bir etmendir. Teknoloji geliştikçe üretim hızı ve üretilen ürünlerin kalitesi artmaktadır. Ulaşımın gelişmesinde de teknolojinin etkisi büyüktür. Limanlar, gemiler, hava alanları, uçaklar, demir yolları, yüksek hızlı trenler, kara yolları ve kara yolu araçları teknolojiye bağlı olarak gelişmektedir.
Ulaşım ağının gelişmesine bağlı olarak üretim ve tüketim merkezleri buluşturulmakta, bu durum üretim ve tüketimin artmasını sağlamaktadır. Gelişen ulaşım ağı sayesinde üretim, dağıtım ve tüketim küresel boyutta etkiye sahip olmaktadır.
c- Sermaye
Tarımsal üretim için tarla, bağ veya bahçeye; hayvancılık için hayvanlara ve bunların barınacağı yerlere; fabrikalar için arsa, yapı, makineler ve işçilere ihtiyaç vardır. Bunları elde etmek için bir sermaye gerekmektedir. Buna göre üretim, belirli bir sermayeye bağlıdır. Aynı şekilde ulaşım yollarının yapımı ve ulaşım araçları için de sermaye gereklidir. Dolayısıyla dağıtım, sermayeye bağlı bir etkinliktir.
Üretilenler, belirli bir ücret karşılığı tüketicilere sunulduğu için sonuçta tüketim de belirli bir sermaye gerektirmektedir. Bu nedenle gelir düzeyi arttıkça üretim, tüketim ve dağıtım artmaktadır.
Sermaye bakımından zengin olan ülkelerde üretim, dağıtım ve tüketim etkinliği fazladır. Bu nedenle ABD, Japonya, Almanya ve İngiltere gibi gelişmiş ülkeler üretim, dağıtım ve tüketimin yoğun olduğu yerlerdir.
YABANCI YATIRIMLARI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Doğrudan yabancı yatırımların gerçekleşmesinde yatırım yapılacak ülkenin sosyal ve ekonomik koşulları önem kazanmaktadır. Yabancı yatırımcı öncelikle sosyal ve kültürel açıdan kendi koşullarına benzer ülkeleri seçmektedir. Yatırım yapılacak ülkede etken faktör olarak ilk sırada pazarın büyüklüğü ele alınmaktadır. Pazar büyüme hızı, ulaşım kolaylığı, altyapı tesislerinin varlığı, doğal kaynak mevcudiyeti, ekonomik ve politik istikrar, idari ve ticari engeller, ücret maliyetleri, döviz kurları, ihracat olanakları, dışa açıklık ve demokratikleşme de yatırım için göz önünde bulundurulan koşullardır. ABD, Çin, Hong Kong, Brezilya, İngiltere ve Almanya doğrudan yabancı yatırımların yapıldığı ülkelerin başlıcalarıdır. http://www.dicle.edu.tr) |
ç- İhtiyaçlar
Üretim, dağıtım ve tüketim ağı insanların ihtiyaçları sonucu ortaya çıkmış etkinliklerdir. İnsanların ihtiyaçları içinde birinci sırayı fizyolojik ihtiyaçlar oluşturur. Bunlar beslenme (Fotoğraf 2.48), giyinme ve barınmaya yönelik ihtiyaçlardır. Bu nedenle besin maddeleri, giysiler ve barınma alanıyla ilgili mallar, yoğun olarak üretilen, dağıtılan ve tüketilen ürünlerdir.
d- Tanıtım
Bazı ürünlerin tüketimi, önemli ölçüde tanıtıma bağlıdır. Bu da daha çok reklamlarla gerçekleştirilmektedir. Günümüzde çok sayıda ürün çeşidi, her ürünün de birçok markası bulunmaktadır. Bu anlamda firmalar arasında yoğun bir rekabet vardır. Bu rekabet, firmaların kendi ürünlerini tanıtmayı ve ürünleriyle ilgili reklam yapmayı zorunlu hâle getirmektedir.
Teknolojinin gelişmesine bağlı olarak yeni keşfedilen ve pazara ilk kez sunulan ürünlerin tanıtımı büyük bir önem taşımaktadır. Bu nedenle firmalar, reklam için önemli bütçeler ayırmaktadır. Tanıtımı iyi yapılan ürünlerin tüketimi arttığı için üretimi ve dağıtımı da artmaktadır. Tanıtım için önemli etkinliklerden biri de fuarlardır (Fotoğraf 2.49).
e- Yönetim Şekli
Ülkelerin yönetim şekli üretim, dağıtım ve tüketimi önemli ölçüde etkilemektedir. Örneğin Sovyetler Birliği döneminde kolhoz adı verilen devlet çiftlikleri başlıca üretim alanlarıydı. Buralarda üretilen ürünlerin dağıtımı, devletin belirlediği kurallara göre gerçekleştirilmekteydi. Dolayısıyla tüketim de devletin denetimindeydi.
Liberal ekonomilerde üretim, dağıtım ve tüketimle ilgili uygulamalarda serbestlik söz konusudur. Bu durum üretim, dağıtım ve tüketimin serbestçe yapılmasını sağlamaktadır.
Üretim, dağıtım ve tüketimi etkileyen etmenlerden biri de yabancı sermayeye karşı tavırdır. Bazı ülkeler, üretimi canlandırmak için yabancı sermayeyi teşvik ederken bazı ülkeler yabancı sermayeye sınırlandırmalar getirmektedir.
Dağıtımı etkilediği için üretim ve tüketimi etkileyen etmenlerden biri de gümrük politikalarıdır. Bazı ülkeler yüksek gümrük vergileriyle yerli üretimi korumaktadır. Bu durumda yabancı ürünlerin dağıtımı sınırlandırılmaktadır.
Ülkeler arasında oluşturulan ortak pazarlar da üretim, dağıtım ve tüketimi etkileyen etmenlerdendir. Örneğin Avrupa Birliği’ne üye ülkeler ile ABD, Kanada ve Meksika’nın oluşturduğu ortak pazar sayesinde bu ülkeler arasında dağıtım ağı gelişmiş durumdadır. Bu durum aynı zamanda üretim ve tüketimi de etkilemektedir.