Türkiye’de ortalama yıllık sıcaklık 13,8 °C olarak belirlenmiştir. Bu değer, yörelere ve aylara göre farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle ülkemizdeki sıcaklık dağılışını yıllık, ocak ve temmuz ayları sıcaklık ortalamaları şeklinde inceleyeceğiz.
Türkiye’de Yıllık Sıcaklık Ortalaması
Türkiye’de yıllık sıcaklık ortalamalarının (Harita 1.5.19) en yüksek olduğu yerler Güneydoğu Anadolu, Akdeniz ve Ege kıyılarıdır. Bu kesimde yıllık sıcaklık ortalaması 18 °C ile 20 °C arasında değişmektedir. Örneğin yıllık sıcaklık ortalaması Mersin’de 19,1 °C, İzmir’de 17,9 °C, Şanlıurfa’da 18,3 °C’tur.
Enlemden dolayı Marmara ve Karadeniz kıyılarında yıllık sıcaklık ortalaması Ege ve Akdeniz kıyılarına göre daha düşüktür. Örneğin İstanbul’un yıllık sıcaklık ortalaması 13,8 °C, Sinop’ta 14,2 °C’tur.
İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun büyük bir kısmında yıllık sıcaklık ortalaması kıyı kesimine göre daha düşüktür. Bu kesimde de doğuya gidildikçe yükseltiden dolayı sıcaklık düşmektedir. Örneğin Ankara’da yıllık sıcaklık ortalaması 12,1 °C iken bu değer Erzurum’da 5,6 °C’tur. Buna göre ülkemizde yıllık sıcaklık ortalamasının en düşük olduğu yer yükselti ve enlemden dolayı Kuzeydoğu Anadolu, en yüksek olduğu yer deniz etkisi ve enlemden dolayı Akdeniz kıyılarıdır.
Türkiye’de Ocak Ayı Sıcaklık Ortalaması
Türkiye’nin tamamına yakınında en düşük sıcaklıklar, ocak ayında kaydedilmektedir. Bu dönemde en düşük sıcaklıklar yükselti ve enlemden dolayı Kuzeydoğu Anadolu’da yaşanmaktadır. Bu kesimde ocak ayı sıcaklık ortalaması yaklaşık -5 °C ile -11 °C arasında değişmektedir. Doğu Anadolu’nun büyük bir kesiminde de ocak ayı sıcaklık ortalaması 0 °C’un altındadır. Ülkemizde en düşük sıcaklık 1990’da Çaldıran’da (Van) 46,4 °C olarak ölçülmüştür.
Karasallık ve yükseltiden dolayı İç Anadolu’daki sıcaklık ortalamaları da düşüktür. Bu kesimde sıcaklık ortalaması yaklaşık 0 °C ile -5 °C arasında değişmektedir (Tablo 1.5.1).
İç kesimler içinde ocak ayı sıcaklık ortalamasının en yüksek olduğu yer enlemden ve yükseltinin az olmasından dolayı Güneydoğu Anadolu’dur. Bu kesimde ocak ayı sıcaklık ortalaması yaklaşık 2 °C ile 7 °C arasında değişmektedir.
Kıyı kesimindeki ocak ayı sıcaklık ortalaması İç Anadolu ve Doğu Anadolu’ya göre daha yüksektir (Harita 1.5.20). Bu kesimde sıcaklık ortalaması enlemden dolayı kuzeye gidildikçe azalmaktadır. Ocak ayı sıcaklık ortalaması yaklaşık olarak Akdeniz kıyılarında 7 °C ile 12,6 °C, Ege kıyılarında 7 °C ile 9,9 °C arasında, Marmara ve Karadeniz kıyılarında ise 2 °C ile 7 °C arasında değişmektedir.
Buna göre ocak ayında en düşük sıcaklıklar enlem, yükselti ve karasallıktan dolayı Kuzeydoğu Anadolu’da, en yüksek sıcaklıklar enlem ve deniz etkisinden dolayı Akdeniz kıyılarında yaşanmaktadır.
Türkiye’de Temmuz Ayı Sıcaklık Ortalaması
Türkiye’nin tamamına yakınında en yüksek sıcaklıklar temmuz ayında yaşanır. Bu dönemde en yüksek sıcaklıklar enlem, karasallık ve güneyden gelen sıcak hava akımlarının etkisiyle Güneydoğu Anadolu’da yaşanmaktadır (Tablo 1.5.2). Ayrıca bu kesimdeki yükseltinin iç kesimdeki yerlere göre daha az olmasının da sıcaklığın yüksek olmasında payı vardır. Bu kesimde temmuz ayı sıcaklık ortalaması 30 °C’tan fazladır.
Güneydoğu Anadolu, aynı zamanda ülkemizde en yüksek sıcaklıkların yaşandığı yerdir. Örneğin Türkiye’de en yüksek sıcaklık, 1961 yılında Şırnak’ta (Cizre) 49 °C olarak kaydedilmiştir. Ege ve Akdeniz kıyılarındaki sıcaklık ortalaması ise yaklaşık 25 °C ile 30 °C arasındadır (Harita 1.5.21).
Temmuz ayında ülkemizin önemli bir kısmında sıcaklık ortalaması 20° ile 25 °C arasındadır. Özellikle İç Anadolu ve Marmara bölgesinin büyük bir kısmı ile Ege ve Akdeniz’in iç kesimlerinde sıcaklık ortalaması bu değerler arasındadır.
Bu dönemde en düşük sıcaklıklar enlem ve yükseltiden dolayı Kuzeydoğu Anadolu’da yaşanmaktadır. Bu kesimde sıcaklık ortalaması yaklaşık 14 °C ile 16 °C arasındadır. Temmuz ayında Doğu Anadolu’nun diğer kesimleri ile İç Anadolu ve Karadeniz kıyılarındaki sıcaklık değerleri ülkemizin güney ve batı kesimine göre daha düşüktür. Bu kesimde sıcaklık ortalamaları yaklaşık 16 °C ile 27 °C arasında değişmektedir.
Türkiye’de Don Olayları
Bir yerde sıcaklık, 0 °C’un altına düşmüşse o gün, don olaylarının (Fotoğraf 1.5.32) gerçekleştiği gün olarak kabul edilir.
Ülkemizde don olaylarının gerçekleştiği gün sayısı ile başlama ve bitiş dönemleri bakımından yöreler arasında önemli farklılıklar vardır. Ülkemizde don olaylarının en az görüldüğü yer Akdeniz kıyıları, en çok görüldüğü yer Kuzeydoğu Anadolu’dur. Don olaylarının en erken başladığı yer Doğu Anadolu’dur.
Bu kesimde don olayları eylül ayında başlar, mayıs ayına kadar devam eder ve don olaylarının gerçekleştiği gün sayısı 140’ı geçmektedir. Doğu Anadolu’dan sonra don olaylarının en çok yaşandığı yer İç Anadolu’dur. Bu kesimde don olaylarının gerçekleştiği gün sayısı 81 ile 120 gün arasında değişmektedir.
Bu kesimde don olayları ekim ayında başlar, nisan ayında sona erer. Enlemden ve yükseltisinin az olmasından dolayı iç kesimler içinde don olaylarının en az görüldüğü yer Güneydoğu Anadolu’dur. Bu kesimde don olaylarının gerçekleştiği gün sayısı 21 ile 80 gün arasında değişmektedir.
Ülkemizde don olaylarının en az görüldüğü yer kıyı kesimidir. Bu kesimde don olaylarının görüldüğü gün sayısı 0 ile 20 gün arasındadır.