Başlangıçta gaz ve tozlardan oluşan Dünya, kendi ekseni etrafında dönmesine bağlı olarak dışarıdan içeriye doğru soğumaya başladı. Böylece sıcaklık ve yoğunlukları farklı olan katmanlar meydana geldi.
Dünya çekirdek, manto ve kabuk olmak üzere iç içe üç katmandan oluşmaktadır (Şekil 1.1).
Çekirdek
Çekirdek, 2900 km ile 6378 km arasında yer alır. Dış çekirdek ve iç çekirdek olmak üzere iki bölümden oluşur. Dünya’nın ilk oluşumu sırasında en ağır maddeler bu kısımda toplanmıştır. Yapısında daha çok nikel ve demir bulunduğu için bu katmana nife ya da ağır küre de denir.
Yüksek basınçtan dolayı iç çekirdekteki maddelerin katı kıvamda olduğu tahmin ediliyor. Çekirdeğin sıcaklığı 5000 °C civarındadır.
Manto
Manto, 70 km ile 2900 km arasında yer alır. Bu katman Dünya’nın yaklaşık üçte ikisini oluşturur. Alt kısımlarındaki sıcaklık 5000 °C civarında iken üst kısımlarında bu değer 2000 °C’a düşmektedir. Yer kabuğu ile manto arasında keskin bir geçiş bulunmaktadır.
Yerküre İçinin Araştırılması: Sismik Dalgaların “Görüntülenmesi” |
Yerküre’nin iç derinliklerinin yapısı ve özelliklerinin keşfi kolay olmamıştır. Işık kayaç içinde yayılamadığı için gezegenimizin içini “görmek” amacıyla diğer seçenekleri bulmamız gerekir. Bunu da öğrenmenin en iyi yolu doğrudan kazmak veya sondajdır. Ne yazık ki bu sadece sığ derinliklerde olabilir. Bugüne kadarki en derin sondaj 12.3 km olup Yerküre’nin merkezine ulaşılması için gereken uzaklığını 500’de birine karşı gelir: Bu bile sıcaklık ve basıncın derinlikle artması nedeniyle olağanüstü bir başarıydı. Neyseki çoğu deprem tüm Yerküre içinde yayılabilecek sismik dalgalardan dolayı yeterince büyük olup diğer tarafta kaydedilebilirler. Bu bir anlamda insanların içini göstermek için çekilen X ışınlarındaki duruma benzer. Her yıl tüm dünya ölçeğinde sismograflar tarafından düzgün bir şekilde büyüklüğü Mw6’dan büyük kaydedilmiş yaklaşık 100-200 civarında deprem oluşur. Bu büyük depremler, bir yandan gezegenimizin için görmemiz anlamına gelir ve Yerküre içinin doğasını anlamamıza neden olacak çoğu verinin de kaynağıdır. (Lutgens, K., F., Tarbuck, J., E., ve Tasa, D. (2014). Genel Jeoloji) |
Yer kabuğu
Yer kabuğu, kayaçlardan oluşur. Bu nedenle yer kabuğu taş küre ya da litosfer olarak da adlandırılır. Yoğunluğu diğer katmanlara göre daha azdır. Kalınlığı 70 km’ye kadar varır. Karalarda daha kalın, okyanus tabanlarında daha incedir (Şekil 1.2). Yer kabuğu, Dünya’nın yaklaşık yüzde birini oluşturur.
Yer kabuğu birbirinden farklı özelliklere sahip iki katmandan oluşur. Üst katmanda (Fotoğraf 1.1.) silisyum ve alüminyum yoğun olduğundan bu katmana sial ya da granitik kabuk denir. Silisyum ve magnezyumun yoğun olduğu alt katman sima ya da bazaltik kabuk olarak adlandırılmaktadır.
>> Dünya’nın kalp atışı | Dünyanın merkezine sondaj (Okumak için tıklayın)