Dünya, ilk oluşumundan günümüze kadar birçok evreden geçmiştir. Bu evrelerde iklim koşulları değişmiş dolayısıyla bazı canlı türleri yok olurken yeni canlı türleri ortaya çıkmıştır. Bu canlı türlerinin fosilleri (Fotoğraf 1.2), bize o günkü koşullarla ilgili bilgiler vermektedir.
Bu nedenle fosiller, yeryüzündeki yaşamın tanıkları olarak tanımlanmaktadır. Fosillerin yanı sıra kayaçların özellikleri, tabakaların yapısı ve uzanış şekilleri de Dünya’nın geçmişi hakkında önemli bilgiler vermektedir.
Dünya’nın yaşı yaklaşık dört buçuk milyar yıldır. Dünya yüzeyinin soğuyarak katılaştığı ilk dönem yaklaşık dört milyar yıl sürmüştür.
Yer kabuğunun oluşması ve canlıların ortaya çıkmasından günümüze kadar geçen zaman Prekambrien, Paleozoik, Mezozoik ve Senozoik olmak üzere birçok özelliğiyle birbirinden farklılık gösteren dönemlere ayrılmıştır (Şekil 1.5). Bu dönemlere jeolojik zamanlar denir (Tablo 1.1).
Jeolojik Zamanın Büyüklüğü |
Jeolojik zaman kavramı jeolog olmayanlar için yenidir. İnsanlar saat, gün, hafta ve yıl olarak ölçülen zaman dilimlerine alışkındır. Tarih kitaplarımız yüzyıllara yayılan olayları sıklıkla inceler, ancak bir yüzyılı bile tam olarak değerlendirmek zordur. Çoğumuz için 90 yaşında bazı kimseler ve bazı şeyler çok yaşlıdır ve 1000 yaşında bir eser antikadır. Buna karşın, jeologlar çok uzun milyonlarca ve milyarlarca yıllık zaman aralıkları ile sürekli ilgilenmek zorundadır. Dünya’nın 4,6 milyar yıllık geçmişi göz önüne alındığında, 100 milyon yıl önce meydana gelen bir olay, bir jeolog tarafından “yakın tarihli” olarak nitelendirilebilir, 10 milyon yıl yaşında bir kayanın “genç” olduğu söylenebilir. Süreçlerin çoğu öylesine yavaştır ki, önemli değişiklikler oluşmadan önce çok uzun zamana gereksinim olduğundan, jeoloji eğitiminde jeolojik zamanın büyüklüğünün farkında olmak çok önemlidir. 4,6 milyar yıl ne kadar uzundur? Eğer saniyede bir sayı söyleyecek şekilde saymaya başlar durmaksızın günde 24 saat haftada 7 gün ve devam ederseniz 4,6 milyara ulaşmak 150 yıl, yaklaşık iki ömür alacaktır. (Lutgens, K., F., Tarbuck, J., E. ve Tasa, D. (2014). Genel Jeoloji). |
| Jeolojik Zamanlar | Jeolojik Devirler | Milyon Yıl Önce | Önemli Olaylar |
|
SENOZOİK
(ÜÇÜNCÜ JEOLOJİK ZAMANLAR) |
KUATERNER
TERSİYER |
80 | • İlk insanların ortaya çıkışı • Ege Denizi’nin oluşumu • Çanakkale ve İstanbul boğazlarının oluşumu • Buzul çağlarından sonra iklimin günümüzdeki koşullara ulaşması • Dinozorların ortadan kalkması • Alp-Himalaya dağ oluşumu • Büyük memeli hayvanların ortaya çıkması • Atlas ve Hint okyanuslarının belirginleşmesi • Linyit, petrol ve tuz yataklarının oluşması |
| MEZOZOİK (İKİNCİ JEOLOJİK ZAMAN) | KRETASE JURA TRİYAS |
170 | • İlk çiçekli bitkiler • Pangea’nın ikiye ayrılması • İlk kuşlar • İlk memeliler • Dinozorların ortaya çıkışı |
|
PALEOZOİK (BİRİNCİ JEOLOJİK ZAMAN) | PERMİYEN KARBONİFER DEVONİYEN SİLÜRİYEN ORDOVİSYEN KAMBRİEN |
370 | • İlk ağaçlar ve sık ormanlar • Kaledoniyen ve Hersinyen dağ sıralarının oluşumu • İlk kara bitkileri, ilk balıklar, ilk deniz kabukluları • İlk çok hücreli canlılar • Karaların Pangea adı verilen tek parça hâlinde bulunması • Taş kömürü yataklarının oluşması |
|
PREKAMBRİEN |
PREKAMBRİEN |
4500 | • Yer kabuğuna ait en yaşlı kayaç • İlk çok hücreli canlılar • Kıta ve okyanus çekirdeklerinin oluşumu • İlk tek hücreli canlılar (bakteriler, algler) • Atmosferin oluşumu |