Deprem, yer kabuğundaki kırılmalar sonucu gerçekleşen ani sarsıntılardır. Bu sarsıntılar, çevreye dalgalar hâlinde yayılmaktadır (Şekil 1.13). Oluşumuna göre üçe ayrılır: göçme, volkanik ve tektonik.
Göçme depremler, yer altındaki mağara, tünel vb. boşlukların tavanlarının çökmesiyle gerçekleşir. Çökme depremler olarak da adlandırılan bu tür depremlerin etki alanı dardır. Göçme depremlere daha çok karstik alanlarda rastlanır. Madenlerin işletilmesi sonucunda meydana gelen yer altı boşluklarının göçmesi de bu tür depremlere neden olmaktadır.
Volkanik depremler, aktif volkanların çevresinde gerçekleşir (Fotoğraf 1.12). Bu tür depremlere volkanik patlama sırasında, öncesinde ve sonrasında rastlanmaktadır.
Levha hareketleri sonucunda sıkışan katmanlarda belirli bir enerji birikmektedir. Bu enerji, yer kabuğundaki kırılmalar sonucu açığa çıkmaktadır. Açığa çıkan enerji dalgalar şeklinde yeryüzüne ulaşmaktadır. Bu tür depremlere tektonik deprem denir.
Depremler sonucunda yer kabuğunun bölümleri fay olarak tanımlanan kırıklar boyunca yatay veya dikey yönde yer değiştirmektedir. Faylar normal, ters ve yanal atımlı fay olmak üzere üç gruba ayrılır (Şekil 1.13).
Fay bölgeleri deprem bakımından birinci derecede tehlikeli alanlardır (Fotoğraf 1.14). Çünkü bu tür alanlarda meydana gelen depremler can ve mal kayıplarına neden olmaktadır (Fotoğraf 1.15). Bu nedenle fayların geçtiği yerlere yerleşilmesi tehlikelidir.
Deprem dalgaları P(primer), S(sekonder), R(Rayleigh) ve L (love) harfleriyle adlandırılır. Boyuna dalgalar olarak da adlandırılan P dalgaları hızlıdır ve sismografa ilk ulaşan dalgalardır. Bunların yıkıcı etkisi düşüktür. Bu dalgalardan sonra yeryüzüne ulaşan S dalgalarına enine dalgalar da denir.
Düşey ve yatay yönde karışık salınımlar oluşturan R ile yatay doğrultuda yayılan L dalgaları yeryüzüne en son ulaşanlardır. Yeryüzünde sarsıntılar oluşturan ve yıkımlara neden olanlar bu dalgalardır.
Yeryüzündeki depremlerin büyük bir kısmı, levha sınırlarında gerçekleşmektedir (Harita 1.5). Yeryüzündeki önemli deprem alanları üç kuşak hâlinde uzanır. Birinci kuşak, Pasifik Deprem Kuşağı olarak adlandırılır ve Büyük Okyanus kıyıları boyunca uzanır.
Yeryüzündeki depremlerin 4/5’i bu kısımda gerçekleşir. İkinci kuşak Alp-Himalaya Kuşağı’dır. Yeryüzündeki depremlerin 1/5’ine yakını bu alanda meydana gelir. Atlantik Deprem Kuşağı ise Atlas Okyanusu’ndaki sırt boyunca uzanır.
