İlk şehirler Neolitik Dönem’de kurulduğundan bu şehirlerdeki başlıca fonksiyon tarım ve ticaretti. Günümüzde de ticaret, üretimdeki artış ve üretim fazlalığından kaynaklandığı için şehirlerin tamamında ortak özelliktir. Ancak ticaretin yanı sıra şehirlerin bir kısmında farklı fonksiyonlar ön plana çıkabilmektedir. Şehirlerde hangi fonksiyon ön planda ise oradaki üretime bağlı olarak ticaret de gelişmektedir. Örneğin madencilik, sanayi, tarım, turizm, ulaşım vb. etkinlikler aynı zamanda ticaretin de gelişmesini sağlamaktadır.
Şehirler fonksiyonlara göre küresel, bölgesel ve yerel etkiye sahiptir (Harita 2.3). Küresel etkiye sahip olan şehirler teknoloji, borsa, eğitim ve dinî bakımdan uluslararası etkiye sahiptir. Örneğin dünya ekonomisinde önemli bir yere sahip olan New York, Londra, Paris ve Tokyo sermayenin küresel dolaşımını kontrol eden şehirler konumundadır. Bu yerler aynı zamanda mal, hizmet, bilgi ve kültürel öge üretim alanlarıdır.
Bazı şehirler ise uluslararası etkiye sahip olmamakla birlikte çevresindeki bazı ülkeler üzerinde etkiye sahiptir. Bu şehirler aynı zamanda küresel şehir adaylarıdır. Madrid, İstanbul, Mumbai, Dubai ve Sao Paulo bu tür şehirlerdendir.
Şehirlerin bir kısmı da yerel etkiye sahiptir. Bu tür şehirler, içinde yer aldığı ülkenin bir kısmını etkilemektedir. Örneğin Erzurum, çevresinde yer alan Ağrı, Iğdır, Kars ve Bayburt gibi şehirlere ve bunların kırsal alanlarına etkide bulunmaktadır.
Şehirler, ön plana çıkan etkinliklerine göre sanayi, maden, tarım, turizm, liman, dinî ve yönetim özelliklerine göre sınıflandırılabilmektedir.
Sanayi Devrimi İngiltere’de geliştiği için ilk sanayi şehirleri de bu ülkede ortaya çıkmıştır. Manchester (Mençıstır), yeryüzündeki ilk sanayi şehridir. Bu şehri Liverpool (Livırpul) izlemiştir. Günümüzde hemen her ülkede birkaç sanayi şehri bulunmaktadır. Tokyo (Fotoğraf 2.11), New York, Chicago (Şikago) ve İstanbul gibi şehirler birer sanayi şehridir. Bunlar içinde New York ve Tokyo küresel etkiye sahipken İstanbul’un bölgesel etkisi vardır.
Yeryüzündeki bazı şehirlerin gelişmesinde çekici rolü madencilik oynamıştır. Örneğin Güney Afrika Cumhuriyeti’nde yer alan Johannesburg (Yuhannesburg) şehrinin gelişmesinde (Fotoğraf 2.12) buradaki altın madeni etkili olmuştur. Dolayısıyla bu şehir, altın işleme ve ticaretinde önemli yere sahip olmuştur.
Buna bağlı olarak şehirde eğitim, turizm ve sanayi gibi farklı fonksiyonlar da gelişmiştir. Buna göre belirtilen şehirde madencilik ana fonksiyonu, diğer etkinlikler yan fonksiyonları oluşturmaktadır. Maden şehirlerine örnek olarak kömür yataklarından dolayı Essen, petrol yataklarından dolayı ABD’nin Teksas Eyaleti’ndeki Houston (Hüstın) şehrini ve ülkemizdeki Zonguldak’ı örnek olarak verebiliriz. Bu şehirler içinde Houston küresel, Zonguldak ise yerel etkiye sahip şehirlerdir.
Şehirlerden bazılarının gelişmesinde çekici gücü tarım oluşturmaktadır. Örneğin Hindistan’ın Bombay (Fotoğraf 2.13) şehrinin gelişmesinde bu şehrin çevresindeki pamuk üretim alanları etkili olmuştur. Pamuk üretimine bağlı olarak şehirde pamuklu dokuma sanayisi, ardından diğer fonksiyonlar gelişmiştir. Ülkemizde ise bu tür şehirlere Konya’yı örnek olarak verebiliriz. Türkiye’nin en geniş tarım alanına sahip olan bu şehir, aynı zamanda ülkemizin önemli bir tarımsal üretim merkezidir. Tarımın gelişmesine bağlı olarak burada tarımsal ürünleri işleyen sanayi kolları ve ticaret gelişmiştir. Bu şehirlerden Bombay bölgesel, Konya ise yerel etkiye sahiptir.
Dünyada bazı şehirler, turizm potansiyeli bakımından gelişmiştir. Ülkemizde Antalya, Bodrum ve Marmaris bu tür şehirlere örnek olarak verilebilir. Dünyada ise en çok turist çeken şehirlerin başlıcaları New York (ABD), Roma (İtalya), Seul (Güney Kore), Frankfurt (Almanya), Kuala Lumpur (Kuala Lumpır, Malezya), Dubai (Dubai), Madrid (İspanya), İstanbul (Türkiye) ve Hong Kong’dur (Çin). New York ve Roma bu konuda küresel, Antalya bölgesel, Marmaris ise yerel etkiye sahip şehirlerdendir.
Bazı şehirlerin gelişmesinde liman etkinliği ön plandadır. Dünya genelinde değerlendirildiği zaman Singapur (Singapur), Rotterdam (Roterdam, Hollanda), Shangai (Şangay, Çin), Hong Kong (Çin), Chiba (Çiba, Japonya), Nagoya (Japonya), Hamburg (Almanya), Los Angeles (Los Encılıs, ABD) ve Ulsan (Fotoğraf 2.14) (Güney Kore) liman etkinliği ön planda olan şehirlerdir. Belirtilen bu şehirler küresel etkiye sahiptir. İstanbul’un etkisi bölgesel, Samsun’un etkisi yerel düzeydedir.
Dünyada uluslararası ulaşımda ön planda yer alan ulaşım şehirleri de bulunmaktadır. Bu şehirlerden bir kısmı yeryüzünün en işlek havalimanlarına sahiptir. Atlanta (Fotoğraf 2.15) (ABD), Pekin (Çin), Londra (İngiltere), Tokyo (Japonya), Los Angeles (ABD), Dubai (Dubai), Paris (Fransa), Dallas (ABD) ve Hong Kong (Çin) hava yolu ulaşımındaki önemleriyle ön plana çıkmıştır. Bu şehirler hava yolu ulaşımında küresel etkiye sahiptir.
Yeryüzündeki şehirlerin bir kısmı, dinî özellikleriyle ön plana çıkmıştır. Müslümanlar için kutsal sayılan Medine ve Mekke (Fotoğraf 2.16) dinî özellikleriyle ön plana çıkmış şehirlerdir. Dünyanın en eski şehirlerinden biri olan ve Müslümanlar, Hristiyanlar ile Museviler için kutsal sayılan Kudüs de dinî şehirlerden biridir.
Hristiyan dininin Katolik mezhebinin yönetim merkezi olan ve Papa’nın yaşadığı Vatikan’ın içinde bulunduğu Roma şehri de dinî özelliği ön planda olan şehirlerdendir. Bu şehirler, aynı zamanda küresel etkiye sahiptir.
Günümüzde borsa fonksiyonundan dolayı küresel etkiye sahip olan bazı şehirler bulunmaktadır. Bu şehirlerin başında New York (Fotoğraf 2.17) gelmektedir. Londra, Paris, Frankfurt, San Francisco (San Fransisko), Tokyo, Singapur ve Hong Kong da bu tür şehirlerdendir. Bu şehirler, küresel etkiye sahip olan şehirlerdendir.
Eğitim özelliğiyle ön plana çıkmış ve küresel etkiye sahip olan şehirlerin başında Oxford (Oksfort, İngiltere) (Fotoğraf 2.18) gelmektedir. Harward (Harvırd) Teknoloji Enstitüsünün yer aldığı Los Angeles (Los Encılıs, ABD), Stanford Üniversitesinin bulunduğu San Francisco (San Fransisko, ABD), Cambridge (Kembiriç) Üniversitesinin yer aldığı Cambridge (İngiltere) eğitim fonksiyonlarıyla küresel etkiye sahip şehirlerdir.
Bir de bölgesel etkiye sahip olan eğitim şehirleri vardır. Örneğin İstanbul Üniversitesi, Boğaziçi, Yıldız Teknik ve Marmara üniversitelerinin bulunduğu İstanbul ile Anadolu ve Osmangazi üniversitelerinin yer aldığı Eskişehir eğitim alanında bölgesel etkiye sahiptir. Atatürk Üniversitesinin bulunduğu Erzurum’un ise bu alanda yerel etkisi vardır.
Bazı şehirler, başkent oldukları için idari fonksiyonları ile ön plana çıkmıştır. Bunlar içinde uluslararası bir güce sahip olan lar, küresel etkiye sahiptir: Washington (Vaşingtın, ABD), Londra (İngiltere) (Fotoğraf 2.19), Tokyo (Japonya) ve Moskova (Rusya Federasyonu) gibi. Ankara gibi başkentler ise bölgesel etkiye sahiptir.
