Çeşitli büyüklükteki topluluklar hâlinde yaşamakta olan insanlar, çok uzun bir süre üretime katılmamış ve yaşamlarını tamamen doğa koşullarına bağlı olarak sürdürmüşlerdir. Üretime başlandığı Neolitik Dönem’den günümüze kadar geçen sürede insanların, yaşam biçimleri büyük ölçüde değişmiştir. Bu değişiklik, hem maddi hem manevi alanda gerçekleşmiştir.
Örneğin ilk tarımsal üretim döneminde toprağı işlemek için sopalar ve çeşitli taşlar kullanılmıştır. Bu araçlar, zamanla yerini sabana bırakmış, zamanla sabanın yerini de pulluk almıştır. Önceleri iş yapmak için insan ve hayvan gücünden yararlanılırken günümüzde bu amaçla daha çok traktör,
patoz, biçerdöver ve birçok teknolojik araç kullanılmaktadır. Teknolojinin gelişmesine bağlı olarak tarım alanları genişlemiş, üretilen ürün miktarı artmış ve yetiştirilen ürünler çeşitlenmiştir. Yalnızca bu alandaki ögeleri bir araya toplarsak bunlar, bir toplumun maddi kültür ögelerinden bazılarını oluşturur. Bunlar toprak, sopa, taş, saban, hayvanlar, traktör, patoz, biçerdöver gibi araç ve gereçlerdir. Bunların yanı sıra meskenler (Fotoğraf 3.16), giysiler ve su kaynakları gibi birçok unsur, kültürün maddi ögelerini meydana getirmektedir.
İnsanlar, sosyal varlıklardır ve bir arada yaşarlar. Bir arada yaşamaya bağlı olarak iletişim için bir dil, toplumsal düzen için ahlak ve hukuk kuralları üretmişlerdir. Bu unsurlar ise toplumların manevi ögelerini oluşturmaktadır. Buna göre kültürü kısaca toplumların yaşam tarzı, ögelerini ise maddi ve manevi ögeler olarak tanımlayabiliriz.
Kültürün Ögeleri | |
Maddi Ögeler | Manevi Ögeler |
|
|
Yeryüzündeki topluluklar, birbirinden farklı ortamlarda ve farklı tarzlarda yaşamaktadırlar. Bu durum yeryüzünde farklı kültürlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Örneğin tropikal bölgede yaşayan insanlar, kalın giysilere ihtiyaç duymazlar. Meskenlerinin duvarları çok kalın ve pencereleri küçük değildir. Buna karşın soğuk kuşakta yaşayan insanların meskenlerinin duvarları kalın, pencereleri küçük, kar yağışı çok olduğundan evleri çatılıdır ve çatılarının eğimi fazladır (Fotoğraf 3.17).
Ayrıca bu bölgede yaşayan insanlar, soğuktan korunmak için kalın giysiler giyerler. Diğer yandan dört mevsimin belirgin olarak yaşandığı ılıman kuşakta ise sıcaklık değişimi fazladır. Bu nedenle bu kuşakta yaşayan insanlar, her mevsim için farklı giysiler kullanmaktadırlar.
Bölgelerin iklim koşulları, aynı zamanda üretimi ve beslenme alışkanlıklarını da etkilemektedir. Örneğin mango, ananas, avokado, şeker kamışı, kakao ve kahve tropikal bölge ürünleridir. Dolayısıyla burada daha çok bu ürünler tüketilmektedir.
Ülkemizde birçok kişinin adını bile duymadığı manyok (Fotoğraf 3.18) adlı tarım ürünü, Güney Amerika ve Afrika yerlilerinin önemli bir besin maddesidir. Kökleri nişasta bakımından zengin olan bu bitki, hayvanlar için de yem olarak kullanılmaktadır.
Aynı şekilde Güneydoğu Asya’da pirinç (Fotoğraf 3.19) temel besin maddesi iken Türkiye’de daha çok buğdaydan (Fotoğraf 3.20) elde edilen besin maddeleri tüketilmektedir. Güney Amerika’da daha çok mısır tüketilirken tarım koşullarının sınırlı olduğu kutuplara yakın bölgelerde yaşayan Eskimolar daha çok balıkla beslenmektedirler.
İklim koşulları ekonomik etkinliklerin türünü etkilediği gibi süresini de etkilemektedir. Örneğin tropikal kuşakta aynı tarladan yılda birkaç kez ürün elde edilirken orta kuşağın önemli bir kısmında yılda bir kez ürün elde edilebilmektedir.
Coğrafi koşullara bağlı olarak bazı yerlerde denizcilik, bazı yerlerde turizm, bazı yerlerde madencilik gibi birbirinden farklı ekonomik etkinlikler gelişmiştir. Bu durum, topluluklar arasında farklı kültürlerin gelişmesine neden olmaktadır.
Günümüzde coğrafi koşulların yanı sıra teknoloji bakımından da farklı kültür bölgeleri oluşmuştur. Örneğin küreselleşmeye bağlı olarak dünya genelinde ortak maddi kültürler ortaya çıkmakta, bu da manevi kültürü etkilemektedir. Günümüzde otomobil, uçak, tren, televizyon, çamaşır makinesi, buzdolabı (Fotoğraf 3.21) ve cep telefonu gibi onlarca araç ve gereç, bütün toplumların ortak maddi kültürü hâline gelmiştir. Bu maddi kültür, aynı zamanda ortak bir manevi kültür ortaya çıkarmaktadır. Bunlara rağmen dünyada farklı kültür bölgeleri bulunmaktadır.
Yeryüzünde birbirinden farklı çok sayıda kültür bulunmaktadır. Bu kültürler, çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmalardan biri Batı, Anglo Amerika, Avustralya-Yeni Zelanda, Latin Amerika, Slav-Rus, İslam, Afrika, Şark (Doğu) ve Pasifik kültürleri şeklindedir.
Yeryüzündeki başlıca kültür bölgeleri Avrupa, Avustralya-Yeni Zelanda, Latin Amerika, Slav-Rus, İslam, Afrika, Şark ve Pasifik kültür bölgeleridir.