Kıyı tipleri genel olarak alçak ve yüksek kıyılar olmak üzere ikiye ayrılır. Alçak kıyıların gerisinde genellikle kıyı ovaları ve deltalar uzanır. Yüksek kıyıların gerisinde ise tepeler, dağlar ve platolar yer alır.
Farklı kıyı tiplerinin oluşmasında etkili olan başlıca etmenler deniz seviyesinin değişmesi, yer kabuğundaki çökmeler, yeryüzü şekilleri, akarsular, buzullar, dalgalar, akıntılar ve gelgittir.
Buzul dönemlerinde deniz seviyesinde meydana gelen ve 100 metreyi bulan çekilmeler, buzul arası dönemlerde ise deniz seviyesinin yükselmesi, kıyıların biçimlenmesini önemli ölçüde etkilemiştir.
Yer kabuğu hareketleri sonucu, yer kabuğundaki çökmeler de kıyı biçimlenmesinde etkili olan etmenlerdendir.
Kıyı gerisindeki yer şekilleri, kıyı biçimlenmesinde önemli bir etkiye sahiptir. Kıyıdan itibaren dağ, plato veya ovaların uzanması, farklı kıyı tiplerinin oluşmasına neden olmuştur.
Denize dökülen akarsuların oluşturduğu vadi tipleri ile akarsuların taşıdığı materyaller, kıyı biçimlenmesinde önemli bir yere sahiptir.
Yüksek enlemlerde, kıyılara kadar inen buzullar, kıyı tiplerinin oluşmasında etkili olan faktörlerdendir.
Kıyı tiplerinin oluşmasında etkili olan etmenlerden biri de dalga, akıntı ve gelgit olarak tanımlanan deniz suyu hareketleridir.
Kıyı tipleri oluşum özellikleri ve biçimlerine göre limanlı, ria, dalmaçya, enine, boyuna, fiyort, skyer ve mercanlı kıyılar olmak üzere gruplara ayrılmaktadır.
Limanlı Kıyılar
Limanlı kıyılar (Fotoğraf 1.73), deniz altında kalmış akarsu vadilerinin bulunduğu yerlerde gelişir. Akarsu vadisinin karaya doğru oluşturduğu girintinin önünde bir kıyı oku gelişirse bu kıyı oku doğal bir dalgakıran görevi görür. Böylece girintiyi açık denizden gelen büyük dalgalardan korur. Azak Denizi, bu tür kıyıların tipik örneğidir.
Ria Kıyı Tipi
Akarsu vadilerinin deniz altında kalması sonucu oluşan kıyılardır. Deniz altında kalan akarsu vadileri, koyları oluşturur. Girintisi ve çıkıntısı fazla olan kıyılardır (Harita 1.8).
Dalmaçya Kıyı Tipi
Kıyıya paralel uzanan sıra dağların deniz altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Dağların deniz yüzeyinde kalan kısımları kıyıya paralel adalar ve yarımadalar dizisini oluşturur (Harita 1.9).
Dağlar arasındaki çukur alanlar ise koylara, körfezlere dönüşür. Adriya Denizi’nin doğu kıyılarında bu tip kıyıların tipik örnekleri bulunmaktadır. Bu tür kıyılarda doğal liman sayısı fazladır.
Enine Kıyı Tipi
Bu tip kıyılarda dağlar kıyıya dik uzanmaktadır. Bu nedenle girintisi ve çıkıntısı fazla olan kıyı tipidir. Ege kıyıları (Harita 1.10), enine kıyıların tipik örneğidir. Doğal liman sayısı fazla olan kıyılardır.
Boyuna Kıyı Tipi
Bu tip kıyılarda dağlar kıyıya paralel uzanır. Bu nedenle girintisi ve çıkıntısı azdır (Harita 1.11). Doğal limanın en az olduğu kıyı tipleridir. Dağların kıyıdan itibaren başladığı yerlerde ise falezler çoktur. Bu tür kıyılarda kıta sahanlığı dardır.
Fiyort Kıyı Tipi
Buzul vadilerinin, buzullar eridikten sonra deniz altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Deniz altında kalan buzul vadileri, kollarıyla birlikte dallı budaklı bir kıyı tipi oluşturmaktadır. Fiyort kıyı tipinde koylar bazen onlarca kilometre içerilere sokulmaktadır. Bu tür kıyılara yüksek enlemlerde rastlanır. Norveç, bu tip kıyıların tipik örneklerinin bulunduğu yerdir (Fotoğraf 1.74).
Skyer Kıyı Tipi
Buzul şekillerinden olan moren ve hörgüçkayaların deniz altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Bu tip kıyılara da yüksek enlemlerde rastlanır. Şili ve Arjantin’in güney kıyıları ile Kanada’nın kuzeyinde bu tür kıyılara rastlanır (Harita 1.12).
Mercanlı Kıyı Tipi
Mercanlı kıyılara tropikal kuşakta rastlanır. Çünkü mercan adı verilen canlılar sığ ve sıcak sularda yaşamaktadır. Bu canlıların kalıntısı üst üste birikerek bazen deniz yüzeyine kadar çıkmakta ve mercan adaları ya da atol adı verilen şekiller oluşturmaktadır (Fotoğraf 1.75).
Avustralya çevresindeki denizler, bu tür kıyıların tipik örneklerinin bulunduğu yerdir.
