a) Kütle Hareketleri
Heyelan, kaya düşmesi ve yer göçmesi kütle hareketlerinin başlıcalarıdır.
Toprak örtüsünün, ayrışmış materyallerin ve kayaların eğim doğrultusunda yer değiştirmesine heyelan denir (Fotoğraf 1.71). Heyelan olayının gerçekleşmesi için bazı koşullar gerekir. Bu koşullar fazla eğim, tabakaların suya doygun hâle gelmesi, üstte geçirimli, altta geçirimsiz tabakaların bulunması ve tabakaların eğim doğrultusunda uzanmasıdır.
Yağışlar veya kar erimeleriyle geçirimli tabakadan sızan sular, geçirimsiz tabaka üzerinde birikir. Genellikle killi olan geçirimsiz tabaka, suyu emerek kaygan bir özellik kazanır. Üstte suya doyduğu için gevşek hâle gelen toprak kütlesi, fazla eğim ve tabakaların uzanış yönünün de etkisiyle yamaç boyunca akar. Bu olay sonucu bazen akarsuların önü kapanır ve göl meydana gelir.
Kaya düşmesi ise daha çok eğimli yamaçlarda meydana gelir. Bu olay sonucu yamaçlar geriler, zamanla yükseklik farkları azalır. Yer göçmesi ise çoğunlukla karstik arazilerde görülür. Bu tür olaylar yer altı mağaralarının tavanlarının çökmesiyle gerçekleşir.
b) Kayaçların Ayrışması
Yer şekillerinin oluşumu bakımından kayaçların ayrışmasının önemi büyüktür. Çünkü dış güçler, bu ayrışmış materyalleri taşıyarak aşındırma ve biriktirme şekilleri oluşturur.
Kayaçların ayrışması fiziksel ve kimyasal olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
Fiziksel ayrışmada kayaçların kimyasal yapıları değişmez (Fotoğraf 1.72). Bu tür ayrışmada en önemli etmen sıcaklık farklarıdır. Sıcaklık farkının çok olduğu yerlerde ısınmayla genleşen
kayaç yüzeyi, soğumayla büzülür. Zamanla kayaçtan parçalar kopar. Bu tür ayrışmada bitkilerin kökü, kaya çatlaklarında donan ve sonra çözülen su ve dış güçler etkili olmaktadır.
Kayaçların kimyasal olarak çözünmesi suyun etkisiyle gerçekleşir. Çözünme sonucunda kayacın kimyasal yapısı da değişir. Bu tür ayrışmada suyun, kayaçların bünyesindeki kolay çözünen mineralleri çözmesi daha çok etkilidir.
Oksijenin, nemin etkisiyle bazı minerallerle kimyasal reaksiyona girmesi de bu tür ayrışmada önemli rol oynar. Kimyasal çözünme daha sıcak ve nemli bölgelerde gerçekleşir.