Jeolojik afetlerden olan deprem, yer kabuğunda meydana gelen sarsıntılardır. Bunlar, yer altındaki boşlukların tavanlarının çökmesiyle gerçekleşen göçmeler ile volkanik patlamalarla veya levha hareketleriyle gerçekleşir.
Etki alanı bakımından levha hareketleriyle gerçekleşen depremlerin olumsuz etkileri daha fazladır (Fotoğraf 4.1). Birbirine doğru hareket eden levhalar arasında biriken enerji, yer kabuğunda kırılma veya yer değiştirme şeklinde ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkan bu enerji bazen büyük ölçekli can ve mal kayıplarına neden olur.
Deprem sonucu açığa çıkan enerji, deprem dalgaları şeklinde etkisini gösterir. Deprem dalgaları (Şekil 4.1) P, S, R ve L olmak üzere dörde ayrılır. Boyuna dalgalar olan P (Primer) dalgaların yıkıcı etkisi azdır. Enine dalgalar olan S (Sekonder) dalgalar sismograflara P dalgasından sonra ulaşır. Yıkım etkisi fazladır. R (Rayleigh) ve L (Love) dalgaları yüzey dalgalarıdır. Sarsıntıya ve yıkıma neden olan dalgalar bunlardır.
Depremler odak derinliğine göre sığ, orta derinlikte ve derin depremler olarak sınıflandırılır. Yer kabuğunun 0 ile 60 km’sinde meydana gelen depremlere sığ, 60 ile 300 km arasındakilere orta derinlikte, 300 km ile 700 km derindekilere derin deprem denir. En yıkıcı depremler, sığ olanlardır.
Depremin etkisi şiddet ve büyüklük olarak ifade edilir. Şiddeti, depremden sonra meydana gelen olaylara bakılarak belirlenir. Buna göre depremler I ile XII arasında derecelendirilir.
Mercalli (Markali) Cetveli olarak adlandırılan ölçeğe göre V ve daha küçük olan depremler genellikle yapılarda hasar meydana getirmez. VI – XII arasındaki şiddetlerde ise yapılarda çeşitli hasarlar görülür, arazide kırılma ve yarılmalar gerçekleşebilir.
ABD’li bilim insanı Charles Richter (Çarls Rihter) tarafından geliştirilen sismograf adlı alete göre depremin büyüklüğü belirlenmektedir. Richter ölçeğine göre 1 ile 5 büyüklüğündeki depremler, hafif olup can ve mal kaybına yol açmaz. 5 ile 7 büyüklüğündeki depremler, orta büyüklükte olup depreme dayanıklı olmayan yerlerde büyük can ve mal kaybına neden olur. 7 ile 9 büyüklüğündeki depremler ise büyük ölçekli yıkımlara neden olur. Bazen yer şekilleri değişir.
| Son Yüzyılda Meydana Gelen En Büyük Depremlerden Bazıları |
Ağustos, 1950: Hindistan Assam eyaletinde meydana gelen 8,6 büyüklüğündeki depremde 1526 kişi yaşamını yitirdi. Mayıs, 1960: ŞiliŞili’de 9,5 büyüklüğündeki depremde 5 bin 700 kişi hayatını kaybetti. Depremin ardından oluşan tsunami, Pasifik kıyısındaki ülkeleri tehdit etti ve Hawaii’de 61, Japonya’da 130 kişinin ölümüne yol açtı. Aralık, 2004: AsyaEndonezya’ya bağlı Sumatra Adası açıklarında 9,1 büyüklüğündeki deprem ve ardından gelen tsunami, 10 kadar komşu ülkeyi etkiledi, 270 bin kişi öldü ya da kayboldu. Mart, 2005: EndonezyaSumatra açıklarındaki Nias Adası yakınlarında 8,6 büyüklüğündeki depremde 1313 kişi hayatını kaybetti. Şubat, 2010: Şili8,8 büyüklüğündeki depremde 524 kişi öldü. Mart, 2011: JaponyaDoğu kıyıları açıklarında meydana gelen 9 büyüklüğündeki deprem ve ardından oluşan tsunamide yaklaşık 16 bin kişi hayatını kaybetti. (http://www.cnnturk.com) |
Doğal Afetler